In deze post hebben we op de relevantie gewezen om hier het schandaal rond de met PFOS vervuilde gronden in Zwijndrecht te bespreken. Dit is het vervolg op deel 1 van die analyse.

In dit tweede deel gaan we in op de “hoofdrolspelers” in het PFOS-schandaal. Wie is wie, wie nam belangrijke beslissingen of hield cruciale informatie achter, op welke manier ging de bal aan het rollen… Naarmate kritische onderzoeksjournalisten verder hun werk doen, zou er meer info aan het licht moeten komen. Maar nu (juni 2021) zijn er wel duidelijk al personen of instanties die op basis van wat geweten is, verantwoording zullen moeten afleggen. 

3M

Amerikaanse multinational met vestiging in Zwijndrecht, verantwoordelijk voor de PFOS-vervuiling. Eén van de grootste en meest winstgevende bedrijven: 32 miljard dollar jaaromzet en 5 miljard winst per jaar. De multinational staat in de lijst van de “Fortune 500” bij de eerste 100, en is 2e grootste chemiebedrijf wereldwijd. Bloedonderzoek in 2000 stelde schadelijke stoffen vast bij werknemers van 3M. Onderzoek uit 2004 stelde de hoogste waarden ter wereld vast bij dieren in de omgeving van de fabriek. Via de uitstoot van broeikasgas HFK-23 is 3M verantwoordelijk voor 4% van de totale Vlaamse uitstoot aan broeikasgassen (HFK-23 valt buiten de emissieregeling en 3M kan daar dus niet voor beboet worden).

BAM

Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel, het huidige Lantis

Bart Van Camp

Directeur Omgeving bij Lantis, voormalig adviseur van VOKA over mobiliteit, en voormalig kabinetschef van Koen Kennis

Ben Weyts

Minister van Openbare Werken tijdens de vaststelling van de grondvervuiling rond de Oosterweelwerken in 2017 (huidig minister van Onderwijs in de Vlaamse regering). Moet volgens een mail van 29 september 2017 van Lantis aan de Vlaamse regering wel op de hoogte geweest zijn van de bodemvervuiling. Was hij wel of niet op de hoogte van de dading die Lantis in 2018 met 3M afsloot?

David Van Herreweghe

Voorzitter van de Raad van Bestuur van Lantis (Open VLD). Stuurde op 18 september 2017 een mail naar het politiek stuurcomité over vermoedens van grondvervuiling

EFSA

European Food Safety Authority (Europees Voedselagentschap), bepaalt de normen voor PFAS en PFOS-concentratie per kg lichaamsgewicht in Europa.

EPA

Environmental Protection Agency; Amerikaans agentschap dat de normenvoor PFAS en PFOS-concentratie per kg lichaamsgewicht bepaalt in de VS. Haar norm van 2016 was 32 keer minder streng dan de Europese norm van 2020, toch gebruikte OVAM steeds de Amerikaanse norm hoewel het op de hoogte was van de verstrenging van de regels in Europa.

Essenscia

Werkgeversfederatie van de chemische industrie. Beweert dat PFOS niet meer gemaakt wordt, maar de lozingsvergunningen die nog worden uitgereikt doen iets anders vermoeden. Ondermeer 3M en Indaver mogen nog 20 kg per jaar lozen.

Geert Bourgeois

Minister-president van de Vlaamse regering in 2017. Was eveneens volgens de mail van 29 september 2017 op de hoogte geweest zijn van de bodemvervuiling. Zou normaal gezien in zijn hoedanigheid van Minister-President zijn fiat moeten gegeven hebben aan de dading tussen Lantis en 3M.

Henny De Baets

Administrateur-generaal van Ovam. In 2017 beweerde ze dat er geen gevaar was voor de volksgezondheid op basis van de toenmalige metingen, in juni 2021 liet ze via haar advocaat weten dat ze in 2017 van 3M en van (toenmalig minister van leefmilieu) Joke Schauvliege niet mocht communiceren over de vastgestelde vervuiling.

Indaver

Afvalverwerkingsbedrijf van de Vlaamse overheid, in 2015 onderdeel geworden van Katoen Natie. In 2019 kwam er 150 kg PFAS van het Nederlandse Chemours over naar Indaver.

Jan Jambon

Minister-president van de Vlaamse regering. Zijn eerste reactie in de hoorzitting van het Vlaams parlement was om zijn partijgenoot Zuhal Demir de mantel uit te vegen voor haar volgens hem voorbarige onthullingen over de PFOS-vervuiling van 3M.

Jan Tytgat

Professor toxicologie die naar eigen zeggen al in 2017 aan de alarmbel trok over de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht. Het rapport van die toenmalige aanbevelingen is nergens gepubliceerd.

Johan Ceenaeme

Stafmedewerker van Ovam die in 2017 meldde dat er in 2006 al metingen zijn geweest in Zwijndrecht en dat de resultaten daarvan niet verontrustend waren (18 microgram per kilogram), en dus niet nodig om een nieuwe meting te doen in 2017.

Joke Schauvlieghe

Minister van Leefmilieu in de Vlaamse regering in 2017, die de vaststelling van vervuilde grond in  Zwijndrecht niet bekendmaakte.

Karl Vrancken

Verantwoordelijke voor de parlementaire onderzoekscommissie over het PFOS-schandaal; als medewerker van VITO lag hij zelf aan de basis voor de vervalsing van de toetsingswaarden van PFOS in grondwater

Koen Kennis

Schepen van Mobiliteit in Antwerpen (N-VA) en ondervoorzitter van de Raad van Bestuur van Lantis. Tot 2016 ook bestuurder bij VITO. Volgens Apache één van de belangrijkste sleutelposities in het netwerk rond het PFOS-schandaal.

Lantis

Bouwmaatschappij voor de Oosterweelwerken in Antwerpen; kreeg een vergunning op basis van de veel te lakse vervuilingsnormen die Ovam voorschreef, en moet zich daardoor nu wettelijk genomen niet meer aan de huidige, strenge Europese milieunormen houden.

Luc Hellemans

CEO van Lantis; beweerde dat de Raad van Bestuur een schadeclaim tegen 3M overwoog, maar dat daar geen wettelijke basis voor was

Lydia Peeters

Vlaams Minister van Openbare Werken in de regering-Jambon; verantwoordelijke voor de Oosterweelwerken

Manu Claeys

oprichter van burgerbeweging Straten-Generaal en lid van de Raad van Bestuur van Lantis; zou nomaal gezien dus ook op de hoogte moeten geweest zijn van de geheimhoudingslclausule tussen Lantis en 3M, en volgens de uitspraken van Luc Hellemans ook van het voornemen om te procederen tegen 3M (en om daarvan af te zien)

Oosterweelverbinding

Project om de Antwerpse Ring langs de noordkant te ontsluiten

Ovam

Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij. Verwees in haar aanbevelingen voor PFOS-lozing naar de veel minder strenge Amerikaanse normen, ipv naar de Europese. Had in 2017 een persbericht klaar, dat nooit verstuurd werd.

Red Onze Kleiputten

Actiegroep in de omgeving van Boom, in 2017 opgericht uit ongerustheid over een saneringsplan waarbij 4,5 miljoen kubieke meter Oosterweelgrond zou gedumpt worden om een voormalig asbeststort docht te gooien. Men zou dus de vervuilde Oosterweelgrond (PFOS) gebruiken om een andere vervuiling (asbest) toe te dekken.

Ringland, Ademloos, Straten-Generaal

Burgerbewegingen die sinds 2005 tegen de (toenmalige) plannen voor de Oosterweelverbinding protesteerden, en in 2017 tot een compromis kwamen met de overheid in het zogenaamde “Toekomstverbond”. Na het naar boven komen van het PFOS-schandaal verklaarden ze dat de weken voor de Oosterweelverbinding absoluut niet mochten onderbroken worden.

Toekomstverbond

Akkoord tussen de Vlaamse Overheid, de Haven en de burgerbewegingen om de Oosterweelverbinding te bouwen in ruil voor een overkapping van de Antwerpse Ring en voor een omleiding van het havenverkeer langs het zogenaamde “haventracé”, ten noorden van de stad

Thomas Goorden

Klokkenluider die het PFOS-schandaal aan het licht bracht

Universiteit Antwerpen

Sloot een clausule af waarbij wetenschappelijke medewerkers die onderzoek doen in samenwerking met VITO daarover niet met de pers mogen praten

VITO

Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek. Ze kwam in 2020 zelf af met een toetsingswaarde voor PFOS in grondwater – de maximale hoeveelheid die niet schadelijk zou zijn – die veel hoger ligt dan wat normaal aangenomen wordt: 120 nanogram per liter ipv 2,2 nanogram per liter. Dat komt omdat ze ten eerste de veel minder strenge Amerikaanse referentiewaarden uit 2016 gebruikten, en er ten tweede van uitgaan dat je 20% van de dagelijkse dosis schadelijke stof via drinkwater binnenkrijgt, ipv de gangbaar gebruikte 10%.

VMM

Vlaamse Milieumaatschappij, die metingen over PFOS doet. In maart 2011 deed de instelling een meting die 3 maal hoger was dan de toenmalige lozingsnorm van 3M. Die informatie werd niet doorgegeven omdat de meettechniek niet op punt stond. In 2016 werden er opnieuw overschrijdingen vastgesteld, deze werden wel doorgegeven aan de Milieu Inspectie, maar de resultaten werden niet erken omdat Inspectie daarop andere metingen doorvoerde met andere resultaten.

Wendy D’Hollander

Onderzoeker die in een doctoraat van 10 jaar geleden zwaar vervuilde grond aantrof in Zwijndrecht

Zuhal Demir

Vlaams Minister van Leefmilieu; beweerde dat OVAM de informatie over grondvervuiling in 2017 niet tijdig doorgaf aan de politiek. Werd teruggefloten door Jambon toen ze zelf een parlementaire onderzoekscommissie voorstelde voor het PFOS-schandaal.